„Niechaj narowie wżdy postronni znają
Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”
(Mikołaj Rej – „Żywot człowieka poczciwego”)
I chciałoby się dopisać:
„Oraz jeszcze różnymi gwarami godają
Niech ich jak Ślązoki często używają”
(Marek Szołtysek – „Żywot Ślązoka poczciwego”)
Jedną z odmian współczesnego języka polskiego jest gwara śląska. Stanowi o jego barwności i różnorodności. Bogactwem jest również możliwość nazywania tego samego w różny sposób: w odmianie literackiej i gwarowej. Gwara jest cennym składnikiem kultury narodowej, jest swoistym skarbem. I dlatego trzeba ją chronić i pielęgnować. Gwara na Śląsku spełniała i spełnia wyjątkową rolę: żywa mowa Ślązaków jest najważniejszym świadectwem polskości (obok zabytków, tekstów pisanych, dokumentów, ustnej literatury ludowej). Wartość gwary jako znaku "wspólnoty terytorialno-językowej" odżywa dziś w rodzącej się idei nowej Europy, Europy regionów, Europy - kontynentu małych Ojczyzn. Skomplikowana historia Śląska sprawiła, że jest on kopalnią problemów, niewyczerpanym tematem nie tylko dla historyków. Konflikty gromadziły się tu na skrzyżowaniu trzech oddziałujących na siebie kultur narodowych, na przecięciu dróg z czterech stron Europy, co znalazło odzwierciedlenie w licznych zapożyczeniach. Zadomowiły się już na dobre (zwłaszcza na Śląsku południowym) zapożyczenia z czeskiego, czy słowackiego takie jak: dać pozór - uważać, kiery - który. Wpływy niemieckie odnajdujemy przede wszystkim w mowie mieszkańców przemysłowej części Górnego Śląska, np.: rajzować - podróżować, sztrykować - robić na drutach, szrank - szafa. W gwarze Śląska Cieszyńskiego odnajdujemy wpływy romańskie: a) francuskie, np.: bombon - cukierek, kastrol - garnek, ryma - katar, b) włoskie, np.: rufijok - ruchliwe dziecko, wesołe, c) rumuńskie, np.: bajtel - dzieciak, wykludzać, przekludzać - wyprowadzać się, przeprowadzać.
- Gwarę trzeba rozumieć jako ważny twór kulturowy, ważny składnik kultury narodowej.
- "Gwara śląska to jądro polskiej mowy, to język Rejów i Kochanowskich" Aleksander Brückner
- "Rzecz paradoksalna na pozór - owe germanizmy w gwarze śląskiej świadczą dowodnie o jej... polskości, gdyż formy takie z reguły są przystosowane do polskiego systemu językowego" Jan Miodek.
- "Skoro się wstydzisz swoich przodków gwary, wnet się zawstydzisz i wyprzesz ich wiary" X Konstanty Damrot.
- "Gwary się nie wstydźcie. Owszem, bądźcie z niej dumni, bo to jest piękna archaiczna gwara. To jest wielka siła stylistyczna" Jan Miodek.
Źródło:
1) „Wkład Śląska w dziedzictwo kulturowe Europy. Strona www: zsmebytom.pl/zsms/prace/slask/. Artykuł pt. „Gwara”
2) Marek Szołtysek – „Żywot Ślązoka poczciwego