Przedszkole miejscem wprowadzania dzieci w świat tradycji ludowych, obyczajów i kultury.” – zebranie informacji nt. charakterystycznych obrzędów w wybranych regionach Polski.
Głównym celem edukacji regionalnej w przedszkolu jest wspomaganie indywidualnego rozwoju każdego dziecka z pomocą rodziny, w oparciu o współpracę ze środowiskiem lokalnym.
Edukacja regionalna zapoznaje dzieci z tradycjami domu rodzinnego, najbliższego środowiska i przedszkola. Stopniowo wprowadza w tematykę dziejów rodzinnej wsi, miasta, zaznajamia z jego zabytkami, kulturą oraz z wybitnymi postaciami. Uczy szacunku do dorobku przeszłych i teraźniejszych pokoleń. Kształtuje postawy patriotyczne oraz pozwala nabyć pewnych umiejętności umożliwiających zaprezentowanie swojego miejsca zamieszkania innym. Poznanie kultury własnego regionu powinno rozpocząć się już w przedszkolu, kiedy dziecko jest otwarte na nowe doświadczenia, a co najważniejsze rozpoczyna się kształtowanie poczucia systemu wartości i przynależności do konkretnego miejsca. Związek z własnym regionem jest sprawą bardzo istotną dla dziecka w ukształtowania poczucia własnej tożsamości. Lepsze zrozumienie i poznanie swoich korzeni wpływa na kształtowanie osobowości dziecka otwartego na otaczającą je rzeczywistość. Uświadomienie dziecku, że jego naturalne środowisko: rodzina, społeczność lokalna, ojczyzna są wielką wartością dają poczucie bezpieczeństwa i naturalnej przynależności. Dziecko stopniowo poznaje obyczaje i tradycje, poczynając od własnej rodziny, poprzez region, aż do wiedzy historycznej o Polsce przez co rozwija swoją tożsamość lokalną i narodową. Poznawanie przez dzieci własnego dziedzictwa kulturowego odbywa się poprzez odpowiednio dobrane formy i metody pracy, dostosowane do rozwoju psychofizycznego i intelektualnego dziecka.
REGION ŚLĄSKI I JEGO FOLKLOR
Śląsk, jako region Polski, zazwyczaj dzielony jest na trzy podregiony – Dolny Śląsk, Górny Śląsk i Śląsk Opolski. Nie inaczej jest w przypadku podziału etnograficznego, Śląsk jest bowiem najbogatszym etnograficznie regionem Polski. Wiele zwyczajów i obrzędów popadło w zapomnienie, inne straciły swoje znaczenie, ale też pojawiały się nowe tradycje, które przetrwały po dziś dzień. Bogactwo strojów, ciekawe obrzędy, smaczna kuchnia i odmienna gwara czynią Śląsk wyjątkowym regionem naszego kraju. Gwara śląska doskonale rozwija się na Górnym Śląsku i Opolszczyźnie oraz w mniejszym stopniu na obrzeżach Dolnego Śląska. Obecnie język śląski został uznany za dialekt języka polskiego, co potwierdziło również Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego. Duże znaczenie w tradycji śląskiej miały iglaki, które często towarzyszyły najróżniejszym obrzędom. W pierwszy dzień wiosny po spaleniu, bądź utopieniu Marzanny. Do wsi przynoszono gaik – czyli niewielki przystrojony iglak np. świerk, sosna bądź jodła. Iglaki przyozdobione kokardami z bibuły, zwane „mojami”, wykorzystywano również w nocy z 30 kwietnia na 1 maja. Wówczas młodzi kawalerowie zostawiali je pod oknami swoich wybranek. Najpopularniejszym świętem w tradycji śląskiej jest Barbórka– święto patronki górników. Wówczas mieszkańcy śląska w odświętnych strojach i przy dźwiękach muzyki udawali się na nabożeństwa, aby po Mszy Św. brać udział w mianowaniu nowych rębaczy i hucznej zabawie. Śląsk słynie nie tylko z kopalni węgla, można też określić go, jako „kopalnie folkloru”. Praktycznie każda miejscowość Górnego Śląska i Opolszczyzny mogła pochwalić się własnym strojem ludowym. Do dziś zachowało się kilka odmian strojów śląskich, między innymi strój rozbarski, strój cieszyński, strój dolnośląski, strój pszczyński i wiele innych. Bez wątpienia jest to najbardziej kolorowy region Polski. Nie da się ukryć, że to kuchnia śląska miała największy wpływ na kształt obecnej kuchni polskiej. Praca górników była ciężka, dlatego też musieli jeść dania kaloryczne i sycące, z tego też powodu kuchnia śląska bogata jest w dania mięsne i potrawy z ziemniaków. Najbardziej znaną potrawą są kluski śląskie oraz rolady z modrą kapustą. Kuchnia śląska to również różnego rodzaju pieczenie, kotlety i klopsiki oraz placki i zapiekanki ziemniaczane. Każdy kto wybierze się na Śląsk na pewno znajdzie coś dla siebie.
GÓRALE I ICH FOLKLOR
Polskie góry to miejsce, które na tle innych regionów etnograficznych, wyróżnia się stałym kultywowaniem folkloru. Nie jest to folklor wyuczony i sztucznie podtrzymywany, lecz w naturalny sposób przekazywane kolejnym pokoleniom. Co więcej folklor góralski jest kultywowany na co dzień, nie tak jak w przypadku innych regionów, gdzie folklor jest jedynie „odkurzany” na święta i uroczystości. W Polsce Górali dzieli się na kilka grup, różnice pomiędzy tymi grupami możemy dostrzec w strojach ludowych oraz w gwarze. Największym centrum folkloru góralskiego jest Zakopane.
Każda grupa górali może poszczycić się własnym strojem ludowym. Obecnie najbardziej znanym strojem góralskim jest strój podhalański. Wśród licznie zachowanych strojów mamy również strój Górali Żywieckich czy strój Górali Beskidu Śląskiego. Mniej znane są stroje Spiskie czy strój Orawski. To właśnie mnogość strojów góralskich, najlepiej odzwierciedla bogactwo folkloru góralskiego. Gwara góralska jest bardzo specyficzna, wyróżnia się połączeniem dialektu polskiego i naleciałości słowackich i bałkańskich. Gwara ta charakteryzuje się akcentowaniem pierwszej sylaby oraz wymawianiem głosek cz, sz, ż, ch jako c, s , z, k. Tradycje tańców góralskich, wywodzą się w dużej mierze ze zwyczajów pasterzy wołoskich. Dlatego tańce góralskie to przede wszystkim tańce męskie, które mają na celu pokazanie siły i zręczności tancerzy. W trakcie wykonywania tańca, Góral miał za zadanie okazać swoje umiejętności i tym samym olśnić partnerkę. Specyfikacja tańców góralskich, sprawiła, że rola kobiety w tańcach jest niewielka często dekoracyjna. Głównymi tancerzami są mężczyźni, co mocno uwidacznia się w trakcie tańczenia „zbójnickiego”. Kapela góralska składała się głownie z czterech grajków. Najważniejszym z nich był tzw. pryma. Jako prowadzący miał za zadanie dobór muzyki, którą następnie odgrywał na skrzypcach. Sekunda są to drugie skrzypce, muzyk grający sekundę miał za zadanie uzupełnić lukę powstającą pomiędzy prymą a basami. Dla wygody skrzypek opierał skrzypce o klatkę lub bark, co ułatwiało mu grą na niższych strunach. Basy z budowy podobne są do małego kontrabasu. Według muzyków góralskich jest to instrument, na którym najłatwiej jest się nauczyć grać. Tradycyjna kuchnia góralska to przede wszystkim niepowtarzalny smak, który nie zmienia się od wieków. W kuchni góralskiej bazuje się głownie na ziemniakach, kwaszonej kapuście, bundzu i oczywiście oscypku. Istotną tradycją, która przetrwała w regionie Zakopanego jest kiszenie kapusty, którą układa się w beczkach, wyłożonych liśćmi a następnie ugniata się ją boso. Dzięki swojej odrębności i podtrzymaniu rodzimych tradycji, folklor góralski jest ciekawą atrakcją turystyczną. Dzięki niezwykłemu klimatowi, Polskie Góry przyciągają turystów, nie tylko z całej Polski, ale również z różnych zakątków świata.
REGION ŁOWICKI I JEGO FOLKLOR
Folklor łowicki swoim zasięgiem obejmuje tereny, historycznego regionu, księstwa łowickiego. Folklor łowicki, dzięki swojemu niepowtarzalnemu charakterowi, zdobył renomę nie tylko w Polsce, ale również na całym świecie. Duży wpływ na popularyzację tego regionu miała powieść „Chłopi”. To właśnie w miejscowości Lipce, położonej w Księstwie Łowickim pracował i pisał swoją powieść Władysław Stanisław Reymont. Odwiedzając to miasto, na każdym kroku możemy spotkać takie elementy folkloru jak: stroje, gwara i kuchnia. Stroje ludowe – stroje spiskie, orawskie, podhalańskie. Księżacy Łowiccy popularne „Pasiaki”, zaczęli nosić na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XIX wieku. Nie każdego było stać na częsty zakup strojów, dlatego ubiór musiał wystarczyć właścicielowi nawet na kilka lat. Zdarzało się, że ubiór który kobieta otrzymywała jako wiano, nosiła przez większą część swego życia. Strój łowicki ewoluował przez lata, największy wpływ na zmiany miały młode kobiety, które pragnęły wzbogacać swój ubiór. W Księstwie Łowickim obok interesujących strojów, ukształtował się jeden z popularniejszych tańców weselnych – „oberek”. W czasie wesela, kiedy kapela grała melodię pierwszej zwrotki, pary wirowały wokół sali. Hasłem do zmiany kierunku wirowania, był - "przewracany" - okrzyk jednego z drużbów. W zwyczaju było, aby pierwszą zwrotkę śpiewała starsza druhna, drugą jeden z drużbów. Kolejną zwrotkę śpiewała młodsza siostra panny młodej a następną inna druhna. Ostatnią śpiewają wszystkie dziewczęta, jednocześnie inscenizując słowa piosenki. Poza „oberkiem” w Łowiczu tańczy się jeszcze „kujona” i „chodzonego” oraz różnorodne „walczyki”. Jednym z najpopularniejszych świąt w Łowiczu jest Boże Ciało. W tym dniu na ulicy można zobaczyć bardzo dużo ludzi ubranych w tradycyjny strój łowicki.. Do czasów obecnych na terenie dawnego Księstwa Łowickiego i ziemiach sąsiednich zachowały się zwyczaje weselne i Wielkanocne, takie jak Śmigus Dyngus. Najpopularniejszym rękodziełem ludowym w rejonie Łowicza są wycinanki. Wycinanki łowickie: dzielą się na trzy typy: „kodry”, „gwiozdy” i „tasiemki”. Wycinanki tworzy się poprzez wycinanie wzorów na kolorowym papierze, i naklejanie mniejszych motywów na ich większe odpowiedniki. Najczęściej używanymi motywami są roślinne ornamenty, kwiaty i koguty. Wycinanki łowickie, dzięki unikatowości na skalę światową, zyskały uznanie i sławę na całym świecie. Dziś tematyki łowickich wycinanek używa się w zdobnictwie.
REGION KRAKOWSKI I JEGO FOLKLOR
Kraków za panowania Piastów był stolicą Polski. W czasie rozbiorów w raz z całą Galicją trafił pod władzę Cesarza Austriackiego, który pozwalał Polakom na kultywowanie rodzimych tradycji. To tutaj, żyli i tworzyli wybitni Polacy min. Jan Matejko, Oskar Kolberg czy Stanisław Wyspiański. Już w XV wieku na wsi krakowskiej można było spotkać ludzi tańczących „krakowiaka”. „Krakowiak” to najpopularniejszy taniec rodem z grodu Kraka, który obok „poloneza”, „mazura” czy „oberka” stał się ikoną polskiego tańca ludowego. Obecnie jest uznawany za element polskiej kultury, zarówno w kraju jak i na całym świecie. Legendy krakowskie są najliczniejszą grupą legend znaną na terenach całej Polski. Najbardziej znane to: legenda o „Smoku Wawelskim”, legenda o „Hejnale Mariackim” czy legenda o „Lajkoniku”. Kraków to piękne miasto, które ma wiele do zaoferowania wszystkim zwiedzającym. Jednym z tradycyjnych elementów kultury krakowskiej są „szopki Bożonarodzeniowe”. Pomysł na budowę „szopek” zrodził się w śród krakowskich murarzy. W okresie jesienno-zimowym nie stawiano nowych budowli, był to więc jeden ze sposobów na życie. Za twórcę kanonu „krakowskich szopek” uznaje się Michała Ezenekiera – murarza żyjącego pod koniec XIX wieku. Obecni artyści korzystają z jego wzoru tworząc własne „szopki”. Konkurs na „Najpiękniejszą szopkę bożonarodzeniową” trwa od 1937 – z przerwą w okresie II WŚ. – A od 1960 odbywa się w pierwszy czwartek grudnia.
REGION KASZUBSKI I JEGO FOLKLOR
Kaszubi wyróżniają się bardzo ciekawym folklorem, rozbudowanym rzemiosłem oraz pięknym haftem. Największym skarbem tej grupy jest ich język, który nie jest uznawany jedynie za gwarę, ale za oddzielny język. Ciekawostką jest to, że język kaszubskimożna zdawać na maturze. Kaszuby to spory region rozciągający się od Pomorza Gdańskiego, aż po Bory Tucholskie. Pomimo silnej germanizacji tego regionu, Kaszubi uważają się również za Polaków, a ich motto brzmi "Nie ma Kaszub bez Polonii, a Polski bez Kaszub". Haft kaszubski wyróżnia się przede wszystkim kolorystyką. Paleta barw składająca się z siedmiu głównych kolorów: trzy odcienie niebieskiego, czerwony, żółty, zielony i czarny, została ustalona jeszcze w okresie między wojennym. Do dziś jest ściśle przestrzegana. Podstawowym motywem występującym w hafcie kaszubskimjest motyw roślinny. Kaszubi w odróżnieniu od mieszkańców innych regionów, mogą pochwalić się literaturą we własnym języku. Kaszuby to region bogaty w tańce różnego typu. Jednym z najpopularniejszych tańców był tzw. „szewc,". Również rybacy mieli swój taniec nazywany „rëbocczi tuńc". Taniec ten wykonywali jedynie mężczyźni – rybacy, trzymając kufel piwa w ręku demonstrowali tym samym swoje zadowolenie z połowów. Kaszubi lubili się bawić, dlatego należy wymienić jeszcze takie tańce jak: „owczôrz” , „koséder,”, „nasza nenka”, „okrąc so wkół” i wiele innych. Kaszubi stosunkowo szybko przestali używać strojów ludowych, stało się to już w XIX wieku. Nie mniej Kaszubi mieli kilka różnych strojów w zależności od wykonywanej pracy. Inny ubiór nosił rolnik a inny rybak. Dziś zespoły pieśni i tańca prezentują jedynie świąteczną formę stroju kaszubskiego. W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie Kaszubów ich rodzimą tradycją. Mimo, że Kaszubi czują się odrębną grupą etniczną, nie stronią od swojego przywiązania do Polski.
REGION LUBELSKI I JEGO FOLKLOR
W skład Lubelszczyzny wchodzą Wyżyna Lubelska, Polesie Lubelskie i Wołyńskie, południowe Podlasie oraz Roztocze. Lubelszczyzna jest więc terenem, na którym krzyżowało się kilka kultur ludowych. Przenikanie się kultury ludowej doprowadziło do powstania wielu odmian stroju lubelskiego. Charakterystycznym elementem strojów lubelskich są tzw. pasiaki, które występowały w regionie Mazowsza i Małopolski Północnej. Mianem stroju lubelskiego, określa się strój krzczonowski, powstały w drugiej połowie XIX wieku. Obok stroju krzczonowskiego, Lubelszczyzna może pochwalić się strojem biłgorajskim, łukowskim, włodawskim , nadbużańskim i wieloma innymi. W przeciwieństwie do bogatszych regionów Polski, na terenie Ziemi Lubelskiej nie łatwo było o dekorację domostw. To też tak jak w innych regionach tzw. kongresówki, rozwinęło się wycinankarstwo jako ozdoba domostw. Najbardziej popularnym elementem lubelskiej sztuki ludowej są pisanki wykonywane technika batikową, polegającą na nakładaniu na jajko gorącego wosku pszczelego i kilkukrotnym jego barwieniu. W czasie Adwentu w zachodniej Lubelszczyźnie grywano na ligawkach oraz wystawiano herody zakończone kolędowaniem. Natomiast na Podlasiu Lubelskim widowisko kolędnicze określane było mianem wesela krakowskiego. Na Lubelszczyźnie zwłaszcza obszarze wschodnim, zachowało się wiele zwyczajów związanych z okresem wiosennym, do których zaliczamy „wieśnianki”, „zalimany”, „chachułki”, „taratona”. Do najpopularniejszych instrumentów używanych na Lubelszczyźnie należały skrzypce, basy i bębenki. W mniejszym stopniu głównie w północnej części regionu używano harmonii, natomiast na południu popularna była suka biłgorajska (instrument podobny do skrzypiec, ale krótszy i posiadający trzy struny). Do najpopularniejszych tańców Ziemi Lubelskiej należały „podróżniaki”, „majdaniaki”, „polka podlaska” oraz „oberek”.
Opracowały:
- Agnieszka Furman
- Celina Kozioł
- Gabriela Wójcik