Termin indywidualizacja nauczania może być rozumiany i rozpatrywany pod względem różnych kategorii. Warto byłoby zaznaczyć, że nie jest pojęciem nowym, gdyż na przestrzeni lat był obiektem zainteresowania wielu pedagogów. Indywidualizacja to „uwzględnienie w systemie dydaktyczno-wychowawczym różnic indywidualnych między uczniami i stosowanie takich zabiegów pedagogicznych, które przy uwzględnieniu owych różnic, sprzyjają maksymalnemu rozwojowi osobowości uczących się”. Helena Wolny określiła indywidualizację, jako jedną z nowszych zasad nauczania, polegającą na uwzględnianiu przez nauczyciela, w toku nauki szkolnej, różnic między uczniami, będącymi w tym samym wieku. Różnice owe dotyczą – zdaniem autorki – zdolności, zainteresowań, tempa pracy, sposobów przyswajania wiedzy oraz motywacji uczenia się. Na potrzeby niniejszego opracowania zostały przyjęte powyższe pojęcia, gdyż zakładają one konieczność wnikania w aspekty, powodujące różnice indywidualne między wychowankami w celu niwelowania rozbieżności intelektualno-osobowościowych. Jak należy zorganizować proces edukacyjny, aby był interesujący w odniesieniu do każdego dziecka? Z pewnością, rozpoznawanie różnic indywidualnych między uczniami i uwzględnianie ich w pracy, to sprawy trudne i niezwykle złożone, bo każde dziecko wymaga od nas szczególnej uwagi. Aby sprostać tym wymaganiom, podjęłyśmy próbę zaprezentowania rozwiązań organizacyjnych, programowych, metodycznych. Mamy nadzieję, że pozwolą nauczycielom wspomagać rozwój uczniów z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji. Przed szkołami trudne i niezwykle odpowiedzialne zadanie, którego nie da się dobrze zrealizować bez czujności i autentycznej troski.

CELE EDUKACJI A INDYWIDUALIZACJA

 Jadwiga Sikorska pisze, że Indywidualizacja procesu edukacyjnego w przedszkolu i szkole jest niezwykle istotna, gdyż związana jest z uwzględnianiem w tymże procesie różnic w rozwoju poszczególnych dzieci oraz dostosowaniem treści, metod i organizacji działań pedagogicznych nauczyciela do owych różnic. Indywidualizacja służy realizacji celów edukacyjnych i stwarza możliwości formułowania oraz realizowania własnych. Dlatego bardzo ważne jest określenie właściwych celów, których realizacja przyczynia się do efektywnego wspierania rozwoju dziecka.

Wśród celów edukacyjnych należy wskazać na:

• wyrównywanie szans edukacyjnych,

• rozwijanie zainteresowań, predyspozycji, zdolności,

• zwiększenie indywidualnych możliwości uczniów,

• rozwijanie zdiagnozowanego, zastanego zasobu wiedzy, umiejętności oraz możliwości intelektualnych, psychofizycznych,

• budowanie pozytywnego stosunku do nauki,

• zachęcanie uczniów do podejmowania wysiłku w procesie nauczania – uczenia się,

• podnoszenie efektów kształcenia na miarę możliwości ucznia,

• zapewnienie każdemu uczniowi sukcesu na miarę jego możliwości i przygotowanie do funkcjonowania na wyższych etapach edukacji i w życiu.

Tak sformułowane cele prowadzą do wyboru różnych sposobów ich realizacji.

Jest to z jednej strony bardzo korzystna sytuacja dla nauczyciela, dająca mu szansę wykazania własnej inwencji, z drugiej jednak wymaga ona od niego starannego doboru metod i form pracy z dzieckiem, właściwych celów, których realizacja przyczynia się do efektywnego wspierania rozwoju dziecka.

Wśród celów edukacyjnych należy wskazać na:

• wyrównywanie szans edukacyjnych,

• rozwijanie zainteresowań, predyspozycji, zdolności,

• zwiększenie indywidualnych możliwości uczniów,

• rozwijanie zdiagnozowanego, zastanego zasobu wiedzy, umiejętności oraz możliwości intelektualnych, psychofizycznych

• budowanie pozytywnego stosunku do nauki,

• zachęcanie uczniów do podejmowania wysiłku w procesie nauczania – uczenia się,

• podnoszenie efektów kształcenia na miarę możliwości ucznia,

• zapewnienie każdemu uczniowi sukcesu na miarę jego możliwości i przygotowanie do funkcjonowania na wyższych etapach edukacji i w życiu.

Tak sformułowane cele prowadzą do wyboru różnych sposobów ich realizacji. Jest to z jednej strony bardzo korzystna sytuacja dla nauczyciela, dająca mu szansę wykazania własnej inwencji, z drugiej jednak wymaga ona od niego starannego doboru metod i form pracy z dzieckiem.

DIAGNOZOWANIE POTRZEB I MOŻLIWOŚCI DZIECKA

Według Jolanty Kolibowskiej konieczność przeprowadzenia diagnozy umiejętności dziecka stanowi ważne zadanie dla nauczyciela. Konsekwencją badania diagnozującego jest powstanie bazy danych o wychowanku, mówiących o posiadanych przez niego umiejętnościach, świadczących o jego gotowości szkolnej w danym momencie rozwojowym. Zebrane informacje mówią o:

• poziomie umiejętności dziecka w odniesieniu do wymagań przewidzianych w danym przedziale wiekowym przez psychologię rozwojową oraz podstawę programową,
• indywidualnych możliwościach psychofizycznych oraz wynikających z nich potrzebach edukacyjnych i rozwojowych,
• mocnych i słabych stronach dziecka.

W czasie gromadzenia informacji nie należy ograniczać się do odnotowywania prezentowanych przez dziecko umiejętności, postaw i wiedzy. „Dziecięce zachowania zawsze z czegoś wynikają i do czegoś prowadzą. Dlatego nie wystarczy patrzeć i notować, ale trzeba jeszcze ustalać, co jest przyczyną, że dziecko właśnie tak się zachowuje i co chce przez to osiągnąć.” Surowe dane, a więc obserwowane zachowanie, nie dają jeszcze podstawy do wnioskowania na temat rozwoju dziecka i jego potrzeb w tym zakresie. Zdarza się, że to samo zachowanie w rozumieniu: wiedza, umiejętności, postawa dziecka, mają zupełnie inny kontekst interpretacji i przyczynę. Ustalenie jej jest istotnym elementem wnioskowania na temat poziomu rozwoju oraz potrzeb dziecka, związanych z osiąganiem przez nie umiejętności wymaganych w klasie pierwszej. Umożliwia to zrozumienie procesów wewnętrznych i zewnętrznych, towarzyszących aktywności podopiecznego, pozwala uniknąć powierzchowności w ocenie jego potencjału. Umożliwia głębszą diagnozę i formułowanie wniosków. Formułowanie wniosków jest istotnym momentem przeprowadzanej przez nauczyciela diagnozy. Poparte rzetelną analizą wnioski, powinny być zoperacjonalizowane w formie celów ukierunkowujących planowanie procesu edukacyjnego.

Wyniki diagnozy powinny zawierać:

• Kreślenie poziomu umiejętności dziecka w odniesieniu do wymagań określonych w danym przedziale wiekowym przez psychologię rozwojową oraz podstawę programową.
• Indywidualne potrzeby edukacyjne i rozwojowe wychowanka.
• Informacje o jego indywidualnych możliwościach psychofizycznych.
• Mechanizmy wyjaśniające obserwowane zachowanie dziecka.
• Akcentowanie mocnych i słabych stron dziecka.

Wnioski z diagnozy:

Zoperacjonalizowane w formie celów zalecenia ukierunkowujące planowanie procesu wspomagania rozwoju dziecka przez nauczyciela i rodzica. Zoperacjonalizowane wnioski umożliwią planowanie indywidualnej, adekwatnej do potrzeb podopiecznego strategii edukacyjnej oraz zindywidualizowaną aktywność wychowanków w organizacji planowanych zajęć. Osiągnięcie przez dziecko sukcesu w edukacji wymaga wsparcia w postaci właściwie zaplanowanego procesu edukacyjnego, uwzględniającego indywidualne potrzeby wychowanka oraz zaangażowania rodziny w ten proces. Jakość przeprowadzonej diagnozy i trafnie formułowane wnioski decydują o skuteczność tego procesu.

Literatura:

Opracowały:

mgr Agnieszka Furman

mgr Justyna Zowisło- Wójcicka

mgr Alicja Jandziol

---